Vlaams Actieplan Duurzaam Pesticidengebruik

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, pesticiden zijn ongezond. Ze zitten in onze omgeving, in ons drinkwater. Uit onderzoek blijkt dat ze zelfs in onze slaapkamers zitten. Je vindt ze overal. En ja, het gevolg is dat we ook pesticiden vinden in het bloed van onze kinderen. Heel recent – en we hebben het er in dit parlement al over gehad – is er zelfs in ons drinkwater een met PFAS-vervuilde stof gevonden, die er door pesticiden geproduceerd door de agro-industrie, in terecht is gekomen. Dat zijn allemaal alarmerende signalen. We hebben dringend actie nodig. Vrijdag vernam ik dat na de vierde keer uitstel er toch een pesticidereductieplan door de Vlaamse Regering is goedgekeurd. Ja, ik ben blij dat er een plan is. Ik ben ook heel blij dat collega Veys vanuit Vooruit hier staat om mee tegen de pesticiden te pleiten.

Maar, minister, ik heb het plan intussen doorgenomen en dat plan schiet fundamenteel tekort. Er worden bufferzones afgebakend waar niet meer mag worden gespoten. Dat zijn bufferzones rond crèches, scholen, bejaardentehuizen, woonzorgcentra. Dat is goed, dat is ook iets wat wij vragen. Maar, minister, kinderen en ouderen bevinden zich voornamelijk in en rond hun woning en niet noodzakelijk alleen in scholen, crèches of woonzorgcentra. 

Minister, mijn concrete vraag is: waarom hebt u die buffers niet gelegd rond alle plekken waar kinderen zich hoofdzakelijk bevinden, namelijk in scholen, crèches en woningen, zodat we iedereen in Vlaanderen maximaal beschermen tegen het gebruik van pesticiden? (Applaus bij Groen)

De heer Veys heeft het woord.

We hebben in Vlaanderen een probleem van giftige stoffen, onder andere PFAS: PFAS in onze grond, in onze bodem en PFAS in ons drinkwater. 

Nog niet zo lang geleden werd in dit parlement onder het voorzitterschap van mijn collega Anaf tot op de bodem onderzocht wat er is misgegaan in Zwijndrecht. Maar helaas zijn pesticiden, zijn PFAS geen lokaal probleem. In heel Vlaanderen zien we die zorgwekkende stoffen terug, in ons drinkwater en in onze bodem. Denk maar aan de hoge concentraties van trifluorazijnzuur die we hoofdzakelijk in West-Vlaanderen terugvonden en die te maken hebben met het gebruik van pesticiden.

We weten hoe groot de gevolgen daarvan kunnen zijn. Niet enkel op het vlak van de gezondheid van kwetsbare groepen – kinderen, ouderen en zwangere vrouwen – is er een hoger risico aangetoond, ook de landbouwers en boeren zelf ervaren die gevolgen voor hun gezondheid. Zo is parkinson in Frankrijk en Duitsland erkend als beroepsrisicoziekte, net ten gevolge van die pesticiden. Het heeft niet enkel een impact op de gezondheid, maar ook op de portemonnee. Hoe meer vervuiling in ons water, hoe duurder onze drinkwaterfactuur zal worden. Ook daar is er nood aan actie.

Dat was niet langer te accepteren, en deze regering doet dat ook niet, minister. We maken werk van een duurzame en veilige landbouw. De toekomst van onze landbouw is essentieel voor Vooruit, maar die mag niet ten koste gaan van de gezondheid van de Vlamingen, maar ook niet van die van de landbouwers zelf.

U komt nu met een actieplan dat heel wat zaken bevat. Zo mogen er geen pesticiden meer worden gebruikt in de bufferzones naast de kwetsbare gebieden. Ook het aantal pesticiden wilt u terugdringen. Er is ook een duidelijke deadline. Vanaf 2026, zo geeft u aan in het actieplan, mogen er minder pesticiden worden gebruikt.

Maar het kan altijd nog wat duidelijker. Het is geen moment te laat voor extra duidelijkheid. Daarom wil ik u heel expliciet vragen, minister, of u pesticiden met PFAS erin formeel zult verbieden in Vlaanderen. (Applaus bij Vooruit)

Minister Brouns heeft het woord.

Collega Veys, collega Schauvliege, u stelt belangrijke vragen. U hebt het regeerakkoord uiteraard heel goed gelezen. Een van de belangrijke maatregelen daarin is een concreet actieplan om een betere bescherming te bieden tegen het gebruik van pesticiden. We zijn twee maanden ver. Het actieplan ligt er en is goedgekeurd om een betere bescherming te bieden aan mens en omgeving. Het bevat heel wat concrete maatregelen, zoals een betere bescherming van de waterlopen, kwetsbare groepen, kwetsbare gebieden en een betere bescherming van ons drinkwater. Heel concreet komen er bij waterlopen bufferstroken van 3 tot 5 meter. Waar veel kwetsbare mensen samenkomen, zoals in zorginstellingen, kinderdagverblijven en scholen, komen er zelfs bufferstroken tot 10 meter. Ik vind het belangrijk om aan te geven dat we daarbij de nodige flankering en ondersteuning bieden aan onze landbouwers.

Ik geloof ook heel sterk in technologie en innovatie. We staan in Vlaanderen al heel ver in precisielandbouw. Met precisielandbouw kunnen we ervoor zorgen dat we die gewasbeschermingsmiddelen heel gericht inzetten en die dosissen maximaal beperken. Dat is goed voor de omgeving en uiteraard ook voor de bedrijfsvoering. 

Ik wil ook heel even verwijzen naar de federale collega’s, die uiteraard ook het voorzorgsprincipe heel hoog in het vaandel dragen. Een bufferstrook van 3 meter en een driftreductie van 50 procent volstaat daar. Dat is de aanname van het voorzorgsprincipe door de federale collega’s, mevrouw Schauvliege. Wij gaan verder. We zetten bufferstroken in tot 10 meter, en vanaf 2026 leggen we een verplichte driftreductie op van 90 procent. Dat betekent geen uitwas meer, door een driftreductie van 90 procent.

Als u spreekt over pesticiden, dan gaat het in essentie over de dosis. De dosis is bepalend voor het gevaar. Heel ons beleid is er dan ook op gericht om ervoor te zorgen dat geen enkele Vlaming wordt blootgesteld aan dosissen pesticiden die gevaarlijk kunnen zijn. Daarom herhaal ik dat de maatregel van een driftreductie van 90 procent cruciaal is, voor alle Vlamingen.

Ten tweede, waar ontstaat er een groot risico? Dat is bij het vullen en spoelen van het materiaal, wat vaak nog op de akker gebeurt. Wij voorzien in een flankering om te komen tot die individuele en die collectieve vul- en spoelplaatsen.

Collega Veys, u vroeg ook naar het drinkwater en de bescherming van ons drinkwater. Er is ook een strategisch plan in de maak voor een nog betere bescherming van ons drinkwater, en die kwaliteit is al goed in Vlaanderen. En wat betreft die moeilijk verwijderbare stoffen: u verwijst naar de PFAS-familie, daar zal een verbod komen. Er zal een verbod komen op het gebruik van die moeilijk verwijderbare stoffen voor de verdere bescherming van ons drinkwater. We gaan dat natuurlijk ook onderzoeken en we gaan uiteraard ook oog moeten hebben voor de beschikbaarheid van alternatieven. Maar dat is een engagement dat deel uitmaakt van het strategisch plan voor de betere bescherming van ons drinkwater.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, ik onthoud uit uw antwoord dat u een plan hebt goedgekeurd waarin u van plan bent een plan te maken om het drinkwater te verbeteren en PFAS-pesticiden te verbieden. Ja, chapeau, zou ik zeggen.

Maar, minister, ik heb u eigenlijk gevraagd waarom u de bufferzones die u nu voorziet in uw plan, enkel beperkt tot de plekken waar kinderen naar school gaan, de crèches en de woonzorgcentra, en niet gewoon rond de woningen voorziet. Onlangs zijn immers de resultaten van een slaapkameronderzoek naar buiten gebracht. Daaruit blijkt dat in 99 procent van de gevallen pesticiden, schadelijke pesticiden, in de slaapkamer van de Vlaming worden gevonden. In 70 procent is landbouw de oorzaak. Dus, minister, als u echt kinderen, kwetsbaren en ouderen wilt beschermen, dan zorgt u ervoor dat er ook een buffer komt rond hun woning.

Mijn vraag is dus: komt er een buffer rond die woning? En als die er komt, wanneer? (Applaus bij Groen)

De heer Veys heeft het woord.

Dank u voor een zeer duidelijk antwoord, minister: u zult pesticiden met PFAS verbieden. U hebt daar de volle steun van de Vooruitfractie in, uiteraard, want laat het ook duidelijk zijn, collega’s, dit actieplan is niet evident. Die bufferstroken realiseren in een regio waarvan we weten dat de ruimte schaars is, dat is niet makkelijk. Maar ik wil u daarvoor ook danken. Het is iets wat mijn fractie u, en uw voorganger uiteraard, in de vorige legislatuur heel vaak heeft gevraagd.

Die maatregelen zijn niet alleen goed voor onze samenleving, om de gezondheid en de koopkracht te beschermen, maar ook voor de boeren zelf. Want waarom worden zoveel giftige stoffen gebruikt, collega’s? Waarom worden zoveel pesticiden gebruikt? Omdat de concurrentie dat ook doet, omdat er een soort wapenwedloop is om zo veel mogelijk te produceren. Daarom is er nood aan een sterke Vlaamse overheid die controleert, zodat er geen valsspelers zijn, maar die ook ondersteunt en die de landbouwers ook zal helpen om het verschil te maken en het op een propere manier te doen.

Die ondersteunende maatregelen, daarover gaat mijn volgende vraag, minister. Vanaf wanneer zullen de boeren daar het effect, het resultaat, van zien? Vanaf wanneer zijn die ter beschikking? (Applaus bij Vooruit en cd&v)

Mevrouw Peeters heeft het woord.

Minister, u hebt inderdaad gezegd dat u de landbouwsector gaat ondersteunen. U hebt in uw actieplan specifiek een actie opgenomen: de reductie van de oppervlaktewaterverontreiniging. U zegt dat elke landbouwer die vandaag de dag gewasbeschermingsmaatregelen gebruikt, daarvoor een vul- en spoelinstallatie moet hebben. U gaat daarvoor inzetten op ofwel individuele ofwel collectieve spoelplaatsen.

Nu, op zich is dat een goede zaak, maar u zegt – en dat staat ook in uw actieplan – dat wat dat betreft, de VLAREM-regel (Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning) toch wel heel wat hindernissen biedt. Het moet een bepaalde oppervlakte zijn, er moet een helling aan zijn, er moet water kunnen worden opgevangen – het vuil water –, er moet eventueel ook olie en dergelijke kunnen worden opgevangen. Kortom, het is een complex gegeven. Het is ook een klasse II-vergunning. U zegt daarvan dat u in de VLAREM-wetgeving een aanpassing gaat doen, en ook gaat zorgen dat er in het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) steunmaatregelen zijn.

Ik zou u willen vragen, minister, hoe u dat concreet gaat doen. En is het, ten tweede, niet beter om te zorgen voor collectieve spoelplaatsen, in samenspraak met lokale besturen die ook een landbouwbeleid voeren, zodat we daar eigenlijk de boeren faciliteren en het hun makkelijker maken om die spoel- en vulinstallaties en -plaatsen te kunnen hebben?

De heer De Roo heeft het woord.

Collega’s, in het actieplan dat werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering, zie je vooral dat het voorzorgsprincipe wordt toegepast. Ik ken geen gevallen waarbij een tractor met een spuitboom langs een speelplaats rijdt waar kinderen aan het spelen zijn, maar toch wordt daar een bufferstrook ingesteld en wordt ervoor gezorgd dat het voorzorgsprincipe wordt toegepast, met een compensatie voor de landbouwer.

Collega Schauvliege, ik heb het snel even opgezocht. Uw onderzoek in de slaapkamer … U weet het wellicht beter dan ik, want u hebt er meer tijd voor gehad. Het eerste en voornaamste product dat wordt aangetroffen, is insecticide dat door mensen wordt gebruikt, en het tweede product dat wordt gevonden in de slaapkamer, gaat over het antiluizenmiddel DEET, dat wordt gebruikt bij huisdieren. U moet dus wel de juiste cijfers benoemen.

Minister, het rapport stelt ook dat gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn, vooral omdat de manier waarop in Vlaanderen aan landbouw wordt gedaan, dat vraagt. Mijn bijkomende vraag ging over die vulplaatsen en spoelplaatsen. Hoe wilt u dat concreet verder aanpakken? (Applaus bij cd&v)

De heer Pieters heeft het woord.

Dank u, collega’s, voor jullie vragen.

Minister, het is een goede zaak dat het pesticideplan er is. Ik denk dat het een grote stap voorwaarts is als het gaat om de bescherming van ons drinkwater, en dus ook om het voorkomen van heel wat investeringen die we kunnen vermijden in de waterzuivering, maar ook als het gaat om het beschermen van de gezondheid en de kwetsbaren. Denk maar aan de bufferzones rond de kinderdagverblijven en de welzijnsinstellingen.

Natuurlijk is het plan niet perfect. U had ook niet verwacht dat ik dat hier vandaag zou zeggen. Wij delen twee kritieken die het middenveld ondertussen gaf. Enerzijds had de natuurbescherming in het plan iets meer aandacht mogen krijgen. De natuur- en milieuorganisaties willen daarover in overleg gaan met u. Maar ook het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) heeft duidelijk aangegeven dat het heel graag een verbod wil op de PFAS-houdende pesticiden, en dat het begeleiding zoekt in het hele traject, om het bos door de bomen nog te zien. Hoe gaat u om met die twee kritieken? Zult u ze ter harte nemen? Een plan hebben is één ding, het uitvoeren is twee, maar een plan bijschaven waar nodig is natuurlijk het beste.

Mevrouw Burssens heeft het woord.

Het is goed dat er een plan komt tegen pesticiden. Pesticiden leiden tot een verlies aan biodiversiteit, maar zijn vooral gelinkt aan allerlei gezondheidsrisico’s zoals kanker en hartziekte, maar bijvoorbeeld ook aan ontwikkelingsachterstand bij kinderen. Wij denken niet dat de grote oplossing voor het pesticideprobleem enkel een verbod kan zijn om pesticiden te gebruiken in bufferstrookjes van 5 tot 10 meter rond scholen, kinderopvang of woonzorgcentra. Dat is een zoveelste lapmiddel. Dat is nog steeds geen duurzaam toekomstmodel voor onze gezondheid of voor onze landbouw. Minister, hebt u ook een plan voor onze boeren? Hoe zullen ze steun krijgen voor het ontwikkelen van duurzame productiemethodes die de pesticiden kunnen vervangen en waardoor hun inkomen gegarandeerd zal blijven? (Applaus bij de PVDA)

Minister Brouns heeft het woord.

Collega Schauvliege, ik was er natuurlijk op voorbereid dat u ging verwijzen naar het onderzoek van VELT. Collega De Roo heeft er al inleidend op geantwoord. De stoffen die we terugvinden in de woonkamer en de slaapkamer … De heer Tytgat is een autoriteit. Zijn conclusie was dat die concentraties zodanig laag zijn dat ze op toxicologisch vlak geen risico’s vormen.

Mevrouw Schauvliege, ik herhaal wat ik daarstraks heb gezegd: uiteraard is heel het beleid erop gericht om ervoor te zorgen dat geen enkele Vlaming wordt blootgesteld aan dosissen die schadelijk zijn. Dat is het uitgangspunt. Daarom is er een verplichting tot een driftreductie van 90 procent tegen 2026. Er is geen uitwas meer. Dat wordt heel gericht ingezet.

Het risico op het uitwassen in bijvoorbeeld een waterloop … Er is vaak gevraagd hoe het nu zit met de individuele en collectieve vul- en spoelplaatsen. Er wordt inderdaad ondersteuning geboden voor de twee: individueel voor de landbouwer en collectief voor de gemeenten die initiatieven willen nemen om het te organiseren. Dat zullen we flankeren met het VLIF. Als het nodig is, zullen we regelgevend doen wat nodig is. Er is een Europese aanpak nodig. Wij zullen alvast onze plannen overmaken aan Europa. Dat wordt ook van ons verwacht. Ik heb de voorbije maanden vastgesteld dat er op dat vlak, als het gaat over stoffen in het water, best wel wat harmonisering kan zijn in Europa. Daar is vandaag toch wel een gebrek aan. Dat kan een pleidooi zijn op het Europese niveau.

Wat natuur betreft, zit er natuurlijk ook een heel pakket aan maatregelen in, in de speciale beschermingszones (SBZ’s), in de groene bestemmingen, waar de nulbemesting vandaag al van kracht is. Laten we dat nu doen. We komen in een situatie waar er niets was, met een heel concreet plan: laat ons dat uitvoeren. Ik denk dat alles wat hier voorligt, een betere bescherming biedt voor kwetsbare groepen, voor kwetsbare gebieden, voor ons drinkwater. We zetten hiermee stappen vooruit. Laat ons dat nu uitvoeren. (Applaus bij de meerderheid)

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, u hebt een plan en u zet hiermee een ministapje vooruit. Als we echt de Vlaming willen beschermen tegen de schadelijkheid van pesticiden, dan doen we drie dingen. Ten eerste zorgen we ervoor dat er niet meer gespoten wordt in natuurgebieden. We zorgen ervoor dat er niet meer gespoten wordt in drinkwaterwinningsgebieden. En we zorgen ervoor dat alle buurten waar kwetsbaren zich bevinden, gebufferd worden zodat geen pesticiden hen daar kunnen bereiken. Dat zou een goed plan zijn, dan zou u op de goede weg zijn om ervoor te zorgen dat alle Vlamingen beschermd zijn tegen de negatieve impact van pesticiden. (Applaus bij Groen)

De heer Veys heeft het woord.

Dank u, minister, voor de bijkomende antwoorden. Voor Vooruit is het duidelijk: gezondheid en veiligheid zijn het belangrijkste. Je mag nog zo groen wonen, als er gif in je bodem of je drinkwater zit, ben je niet veilig in Vlaanderen. Vraag het maar aan de mensen in Zwijndrecht, vraag het maar aan de vele bezorgde West-Vlamingen.

Dat deze Vlaamse Regering daar een stap in zet, een regering met socialisten, is een goede zaak: goed voor de boer en goed voor de omgeving. Maar het werk is nog niet klaar, minister. Dat heb ik u ook horen zeggen. We werken hier door, ook voor natuurgebieden zullen we dat doen. Alleen zo houden we dat drinkwater, die natuur en dat voedsel op termijn in een goede staat en beschermen we de gezondheid. Vooruit zal altijd voorstellen steunen die de koopkracht en gezondheid van mensen beschermen. (Applaus bij Vooruit)

De actuele vragen zijn afgehandeld.